ՄԱՐԴԱՍԻՐԱԿԱՆ  ԶՈՀԱԲԵՐՈւԹՅՈւՆ․ ԷՖԹԱՆԱԶԻԱ

Կենդանիները, որոնց բարեկեցությունը վտանգի է ենթարկված, պետք է  քնեցվեն: Էֆթանազիան կենդանիների մարդասիրական զոհաբերության գործողություն է այնպիսի մեթոդներով, որոնք հանգեցնում են գիտակցության արագ կորստի և առանց ցավի ու տառապանքի մահվան: Կենդանի զոհաբերելու ոչ պատշաճ մեթոդների կիրառումը կարող է կենդանուն զգալի ցավ, անհանգստություն և տառապանք պատճառել: Շատ կարևոր է էֆթանազիա իրականացնող անձի կոմպետենտության մակարդակը։ Կենդանիները պետք է քնեցվեն միայն համապատասխան պատրաստվածություն ունեցող և իրավասու անձանց կողմից՝ կիրառելով տեսակին համապատասխան մեթոդ: 

Էֆթանազիա կարելի է իրականացնել պլանավորված՝ ընթացակարգի վերջում կամ սուր, երկարատև ցավը, անհանգստությունը, տառապանքը թեթևացնելու համար, ինչին հնարավոր չէ հասնել ցավազրկողներով, հանգստացնող միջոցներով կամ այլ բուժումներով: 

Էֆթանազիա իրականացնելու  չափանիշները սահմանված են ընթացակարգի հատուկ կետերով (օրինակ՝ ֆիզիկական կամ վարքագծային դեֆիցիտի աստիճանը կամ ուռուցքի չափը), որոնք թույլ են տալիս անասնաբույժին և հետազոտողին արագ որոշում ընդունել՝ ապահովելով մարդասիրական վերջնակետ և, հնարավորության դեպքում, հասնել ընթացակարգի գիտական ​​նպատակին: 

Կենդանիների զոհաբերության մեթոդները պետք է հաստատվեն IACUC-ի կողմից:

Էֆթանազիան պետք է իրականացվի վերապատրաստված անձնակազմի կողմից, իսկ մահը պետք է արձանագրվի համապատասխան մասնագետի կողմից՝ հաստատելով էվթանազիայի ենթարկվող տեսակի կենսական նշանակության ֆունկցիաների դադարեցումը:

Էֆթանազիայի մեթոդները կարող են լինել անընդունելի, ընդունելի կամ ընդունելի որոշակի վերապահումներով: Կենդանիների հետազոտություններում որոշակի վերապահումներով մեթոդները կարող են կիրառվել, պայմանով, որ պահպանվեն որոշակի պայմաններ, ինչպիսիք են քաշի սահմանափակումը, սարքավորումների առկայությունը կամ անձնակազմի պատրաստվածությունը: Մեթոդի ընդունելի լինելը կախված է կենդանու տեսակից և տարիքից։ Օրինակ, պարանոցի խեղումը/տեղահանումը ընդունելի է միայն 1 կգ-ից պակաս քաշ ունեցող կրծողների և ճագարների համար, իսկ 150 գրամից բարձր քաշը ունեցողներին պետք է քնեցնել: Նորածին կրծողները դիմացկուն են ածխաթթու գազի նկատմամբ, ուստի նրանց նկատմամբ պետք է կիրառել այլ մեթոդներ:

Էվթանազիան կարող է իրականացվել քիմիական նյութերի միջոցով կամ ֆիզիկական մեթոդների կիրառմամբ: Քիմիական նյութերը կարելի է ներարկել կամ օրգանիզմ ներմուծել շնչելով (ինհալյացիայով): Քիմիական նյութերի օգտագործումը ֆիզիկական մեթոդներից գերադասելի է:

Ինհալացիոն միջոցներ են համարվում, կամ սեղմված գազերը (սովորաբար ածխաթթու գազ), կամ անզգայացնող նյութերը, որոնք կիրառվում են բարձր կոնցենտրացիաներով հիպոքսիա առաջացնելու համար (թթվածնի քաղց): Այդ անզգայացնող նյութերը արագ գոլորշիացող հեղուկներ են, որոնցից առաջանում է գազ կամ գոլորշի: Գազը շնչելով ՝ կենդանին կորցնում է գիտակցությունը, ինչպես վիրահատությանը նախապատրաստվելիս։ Գազի գերդոզավորումն առաջացնում է հիպոքսիա, որի արդյունքում դադարում է շնչառությունը, սրտի բաբախյունը և ուղեղի աշխատանքը։

Ինհալացիոն նյութերը կարող են կիրառվել անհատ կենդանիների կամ խմբերի համար՝ էվթանազիայի խցիկում: Կրծողները կարող են էվթանազիայի ենթարկվել հատակին մետաղական ցանց ունեցող կափարիչով անոթում, թափանցիկ ապակյա կամ պլաստիկ խցիկում՝ ինհալացիոն անզգայացնող միջոցի չափից մեծ դոզա ներմուծելով: Բամբակյա գնդիկը թրջում են անզգայացնող նյութով և դնում մետաղական ցանցի տակ՝ կենդանու համար անհասանելի վայրում: Այս գործողությունը պետք է կատարվի գազերը ներծծող հատուկ պահարանում, որպեսզի կափարիչը բացելիս և դիակը հեռացնելիս անձնակազմը անզգայացնող նյութերի գոլորշիները չշնչի։

Ցնդող անզգայացնող  միջոցների գերդոզավորումով,  ինչպիսին են իզոֆլուրանը կամ դրա համարժեքները, էվթանազիա կարելի է իրականացնել անզգայացնող մեքենայի ինդուկցիոն խցիկում: Կենդանին տեղադրվում է հերմետիկ փակվող ինդուկցիոն խցիկում, և անզգայացնող նյութի կոնցենտրացիան դանդաղորեն ավելանում է՝ գերազանցելով վիրահատական միջամտությունների համար օգտագործվող անզգայացման մակարդակը: Գազի թափոնը լցվում է թափոնների հավաքագրման համակարգ, որտեղ այն անվտանգ ներծծվում է կամ ոչնչանում: Այս գործընթացը կոչվում է գազի թափոնների հեռացում:

Ածխածնի երկօքսիդ CO2 գազը,  բարձր կոնցենտրացիայի դեպքում արագորեն հանգեցնում է գիտակցության կորստի: Այն կենդանիների լաբորատոր հետազոտություններում կրծողների և այլ փոքր կաթնասունների էվթանազիայի համար օգտագործվող ամենատարածված քիմիական նյութերից է: Այս մեթոդը բավական արդյունավետ է և էժան ու նվազագույն ռիսկ է պարունակում օպերատորի համար: Կենդանիները ածխածնի երկօքսիդ շնչելով կորցնում են գիտակցությունը՝ ուղեղում և այլ օրգաններում թթվածնի մակարդակի նվազման պատճառով: Գազի հոսքը վերահսկելու համար պետք է օգտագործել սեղմված գազի բալոն և ցածր ճնշման կարգավորիչ: Գազի հոսքի արագությունը էվթանազիայի խցիկում աստիճանաբար  պետք է ավելանա՝ գիտակցություն ունեցող յուրաքանչյուր կրծողի համար րոպեում 30%-ից հասնելով 70%-ի: Այն բանից հետո, երբ կրծողները կորցնում են գիտակցությունը, հոսքի արագությունը պետք է մեծացնել՝ մահն ավելի արագացնելու համար: Կենդանիների շնչառությունը դադարելուց հետո, առնվազն ևս 1 րոպե, CO2-ի հոսքը պետք է պահպանվի՝ կենդանու մահը երաշխավորելու համար: 

Էվթանազիայի ներարկային միջոցները սովորաբար օգտագործվում են գիտակցության արագ կորստի համար, որին հաջորդում է մահը: Սրանք սովորաբար բարբիտուրատներ պարունակող լուծույթներ են, որոնց մեծ մասը ենթակա է խիստ վերահսկման և կիրառման  համար սահմանված են համապատասխան պահանջներ՝ գույքագրում, օգտագործվող դեպքերի վերահսկում,  գրառումների պահպանում:

Թեև էվթանազիայի համար հիմնականում քիմիական մեթոդներն են կիրառվում, այնուամենայնիվ լինում են դեպքեր, երբ գիտական պահանջներից ելնելով, անհրաժեշտ է կիրառել ֆիզիկական մեթոդներ: Էվթանազիայի ֆիզիկական մեթոդները կա՛մ ոչնչացնում են ուղեղը, կա՛մ դադարեցնում նրա գործունեությունը։ Ֆիզիկական մեթոդները կիրառելիս կարող են օգտագործվել բարձր արագությամբ և ճշգրտությամբ կտրելու գործողություն ապահովող սարքեր։ Նման սարքերից են գիլյոտինը կամ փակվող պտուտակը: Ֆիզիկական մեթոդները, նույնիսկ ամենամարդկային ձևով կիրառելու դեպքում, ականատեսների մոտ կարող են խիստ անհանգստացնող հույզեր առաջացնել:

Պարանոցի խեղումը/տեղահանումը ֆիզիկական մեթոդ է, որը ենթադրում է պարանոցի ողերի տեղահանում: Ողնուղեղը արագ բաժանվում է գանգոսկրից՝ կանխելով ուղեղի և մարմնի միջև նյարդային ազդակների փոխանցումը։ Եթե պարանոցի տեղահանումը ճիշտ է կատարվում, կենդանու շնչառությունը արագորեն դադարում է և սրտի բաբախյունը կանգ է առնում: Մկանների կծկումները կարող են որոշ ժամանակ շարունակվել՝ առաջացնելով վերջույթների շարժումներ, ինչը ավտոմատ ռեֆլեքսի արդյունք է, այլ ոչ թե ցավի զգացողություն։ Պարանոցի տեղահանումը ընդունելի է 1 կգ-ից ցածր քաշ ունեցող կրծողների և ճագարների համար, իսկ 150 գրամից բարձր քաշ ունեցողներին պետք է քնեցնել:

Գլխատումը ֆիզիկական մեթոդ է, որն իրականացվում է գիլյոտինի միջոցով գլուխը մարմնից կտրելու համար: Գիլյոտինը, յուրաքանչյուր կենդանու համար օգտագործելուց հետո, պետք է մաքրվի, իսկ սայրը պետք է սրած պահվի:

Էվթանազիա իրականացնելուց հետո մահը պետք է արձանագրվի համապատասխան որակավորում ունեցող անձնակազմի կողմից:

էվթանազիայի ընթացակարգերում ներգրավված անձնակազմին բնորոշ են անհանգստության հույզերը։ Դրանք կարող են դեպրեսիայի, աշխատանքի նկատմամբ հետաքրքրության կորստի, ինչպես նաև էֆթանազիայի գործընթացից խուսափելու և դրանում դժկամությամբ կրկին ընդգրկվելու պատճառ դառնալ: Գործընկերները և ղեկավարները պետք է ուշադիր լինեն աշխատակիցների հուզական նշանների նկատմամբ:

Կենդանիների խնամքի և օգտագործման ձեռնարկը (Հավելված 2) ներկայացնում է ինստիտուտի նախագծերում սովորաբար օգտագործվող կենդանիների տեսակների համար Եվրոպական խորհրդարանի և Եվրոպայի խորհրդի 2010/63/ԵՄ հրահանգով առաջարկվող մեթոդները։ 

 

Կենդանիների զոհաբերության մեթոդները

1. Կենդանիների զոհաբերության գործընթացում պետք է կիռարվեն ստորև բերված աղյուսակում նշված մեթոդները: Աղյուսակում նշված մեթոդներից բացի կարող են  կիրառվել նաև այլ մեթոդներ անգիտակից կենդանիների համար՝ պայմանով, որ կենդանին մահից առաջ գիտակցության չի գա: 
2. Կենդանիների զոհաբերությունը պետք է կատարվի ստորև բերված մեթոդներից որևէ մեկով.  

(ա) արյան շրջանառության դադարեցում, 

(բ) ուղեղի ոչնչացում,  

(գ) պարանոցի տեղահանում, 

(դ) արյունաքամություն, 

(ե) դիակային փայտացման սկզբի փաստում։

 

 Աղյուսակ․ Կենդանիներ․դիտողություններ/ մեթոդներ 

Կենդանիներ․ դիտողություններ/ մեթոդներ	Երկկենցաղներ	Սողուններ	Կրծողներ	Ճագարներ	Խոշոր կաթնա սուններ
Անզգայացնող միջոցների գերդոզավորում	(1)	(1)	(1)	(1)	(1)
Ածխաթթու գազ	Կիրառելի չէ։	Կիրառելի չէ։	(2)	Կիրառելի չէ։	Կիրառելի չէ։
Պարանոցի տեղահանում	Կիրառելի չէ։	Կիրառելի չէ։	(3)	(4)	Կիրառելի չէ։
Ուղեղի ցնցում/հարված գլխին			(5)	(6)	Կիրառելի չէ։
Գլխատում	Կիրառելի չէ։	Կիրառելի չէ։	(7)	Կիրառելի չէ։	Կիրառելի չէ։

 

Դիտողություններ

(1) Անհրաժեշտության դեպքում այն ​​պետք է կիրառվի նախնական սեդացիայի հետ միասին: 

(2) Կիրառել միայն աստիճանական համալրման դեպքում։ Չկիրառել պտղի կամ նորածին կրծողների համար: 

(3) Կիրառել միայն 1 կգ քաշով կրծողների համար: 150գ-ից ավելի կրծողները պետք է քնեցվեն։ 

1.  Կիրառել միայն 1 կգ քաշով ճագարների համար: 150գ-ից ավելի ճագարները պետք է քնեցվեն։ 
2.  Կիրառել միայն 1 կգ-ից ցածր կրծողների համար։
3. Կիրառել միայն 5կգ-ից ցածր ճագարների համար։ 
4. Կիրառել, այլ մեթոդների կիրառման անհնարինության դեպքում։